Choroby sercowo – naczyniowe u dzieci i młodzieży na świecie
Choroby sercowo-naczyniowe są główną przyczyną zgonów w Stanach Zjednoczonych, większości krajów rozwiniętych i wielu krajach rozwijających się. Procesy miażdżycowe prowadzące do chorób sercowo-naczyniowych rozpoczynają się już we wczesnym dzieciństwie. Istotne jest zapobieganie rozwojowi chorób układu krążenia już we wczesnym dzieciństwie.*
* Primary Prevention of Cardiovascular Disease in Nursing Practice: Focus on Children and Youth; Circulation. 2007; 116:344-357.
Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u dzieci i młodzieży. Występowanie i konsekwencje
Otyłość w USA
Na przestrzeni ostatnich 30 lat występowanie otyłości wśród dzieci w wieku 2-5 i 12-19 lat niemalże się potroiło, a wśród dzieci w wieku 6-11 lat zwiększyło się czterokrotnie:
- 2-5 lat: z 5% do 13,9%
- 6-11 lat: z 6,5% do 18,8%
- 12-19 lat: z 5% do 17,4%*
* American Heart Association Childhood Obesity Research Summit Report; Circulation. 2009;119: e489-e517; dane z badań National Health and Nutrition Examination Surveys (1976-1980 i 2003-2004)
Nadwaga i otyłość w Polsce
- W polskiej populacji wieku rozwojowego wynosi od ok. 7 do 21%. Obserwuje się tendencję do zwiększenia występowania tych zaburzeń w ostatnich latach.*
- Co piąte dziecko w wieku przedszkolnym ma nadmierną masę ciała. Stwierdzono nadwagę u 12 % dzieci, a otyłość u 7,5 %.**
- Dzieci uczęszczające do przedszkola częściej są szczupłe niż dzieci pozostające pod opieką babć i mam, które są przekarmiane: otrzymują 16 razy więcej cukru i 14 razy więcej białka niż potrzebują.***
* Konsensus Grupy Roboczej Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia dotyczący profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych u dzieci i młodzieży
** Badania przeprowadzone w 2006 r. przez Zakład Epidemiologii i Norm Żywienia Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawa
*** badania GUS z 2006 r.
Otyłość u dzieci i młodzieży wiąże się z…
- Częstszym występowaniem czynników ryzyka chorób serca (wysokie ciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu, cukrzyca typu 2),
- Słabszymi wynikami w nauce,
- Niezdrowymi nawykami, takimi jak palenie papierosów i picie alkoholu,
- Częstszym występowaniem: astmy, marskości wątroby, bezdechu nocnego,
- Długoterminowym zwiększeniem ryzyka rozwoju chorób przewlekłych: m.in. udaru, nowotworów, chorób mięśni,
- Zwiększonym ryzykiem bycia otyłym w dorosłym wieku (około 80% dzieci, które są otyłe w wieku 10-15 lat, są również otyłe w wieku 25 lat).
Wysoki poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi
Podwyższony poziom cholesterolu w dzieciństwie może odgrywać rolę w rozwoju miażdżycy u dorosłych. Badania dowiodły, że miażdżyca zaczyna się rozwijać już w dzieciństwie. Co czwarty polski piętnastolatek w pomiarze stężenia cholesterolu osiągnął wynik graniczny, a u przeszło 8 % jego wartość była powyżej normy. Poziom tłuszczów i lipoprotein we krwi wzrasta przez pierwsze dwa lata życia. U dzieci w wieku 2 lat ich poziom jest podobny, jak u młodych dorosłych.
Palenie papierosów
80% palaczy zaczyna palić przed ukończeniem 18 roku życia. Osoby, które zaczęły palić przed dwudziestką najczęściej i najwcześniej zapadają na chorobę wieńcową i nadciśnienie.* Około 60% dzieci w Ameryce w wieku 4-11 lat jest narażonych na wdychanie dymu papierosowego w domu. Dzieci palaczy (zwłaszcza niemowlęta), częściej chorują na choroby płuc oraz choroby serca.* Prawie 10% polskich dzieci w wieku 15 lat (więcej dziewcząt niż chłopców!) deklarowała, że regularnie pali papierosy.**
* https://www.americanheart.org/presenter.jhtml?identifier=4549
** badanie zrealizowane wśród piętnastolatków w 2007 roku w Sopocie
Brak regularnego wysiłku fizycznego
Zbyt mało (66,6 proc.) młodych ludzi uprawia sport w ilości zgodnej z zaleceniami tj. 4-5 razy w tygodniu przynajmniej przez 45 minut bez przerwy.* Młodzi ludzie codziennie spędzają przed komputerem oraz telewizorem od 2 do 3 godzin, zaś w niedzielę i dni wolne nawet 5-6 godzin.* Jedna trzecia dziewcząt i jedna piąta chłopców nie bierze udziału w lekcjach WF.** Dzieci coraz rzadziej chodzą do szkoły na piechotę lub jeżdżą na rowerze.***
* Wyniki badania przeprowadzonego w ramach Programu Polkard Media Junior koordynowanego przez Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego, 2008
** European Youth Heart Study
*** Promoting Physical Activity in Children and Youth; Circulation. 2006;114:1214-1224.;
Konsekwencje braku aktywności fizycznej
Dzieci prowadzące mało aktywny tryb życia są 5-6 razy bardziej narażone na choroby serca, nawet już przed ukończeniem 20. roku życia*
* University of North Carolina
Ciśnienie tętnicze
Wzrost ciśnienia skurczowego o 1-2 mmHg u dzieci wiąże się ze wzrostem ryzyka rozwoju nadciśnienia w dorosłym wieku o 10%. Nawet umiarkowany wzrost ciśnienia tętniczego w dzieciństwie może mieć szkodliwy wpływ na strukturę i funkcjonowanie naczyń krwionośnych oraz narządów wewnętrznych.* U 11 % polskich dzieci i młodzieży stwierdzono stan przednadciśnieniowy, u 4,4 % zdiagnozowano nadciśnienie tętnicze**
Profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych u dzieci i młodzieży
Zalecenia Polskiego Forum Profilaktyki i American Heart Association
Konsensus Grupy Roboczej Polskiego Forum Profilaktyki Chorób Układu Krążenia dotyczący profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych u dzieci i młodzieży.
- Edukacja zdrowotna w całej populacji
- Identyfikacja grup zwiększonego ryzyka
- Interwencja w grupach zwiększonego ryzyka
W promowanie zdrowego stylu życia muszą być zaangażowani rodzice, nauczyciele, lekarze oraz inni pracownicy ochrony zdrowia.
Wszystkim dzieciom zaleca się… Odpowiednią dietę:
- warzywa, owoce, produkty zbożowe pełnoziarniste, produkty mleczne, ryby, orzechy, drób, chude mięso,
- do 2. roku życia – spożycie tłuszczu nie powinno być ograniczane,
- powyżej 2. roku życia: spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych powinno być mniejsze od 10% dziennego spożycia kalorii, spożycie kwasów tłuszczowych trans – poniżej 1%, spożycie soli – poniżej 6 g/dobę
- ograniczenie spożycia cukrów prostych.
Wszystkim dzieciom zaleca się… Niepalenie tytoniu i nieprzebywanie w pomieszczeniach gdzie pali się tytoń.
Wszystkim dzieciom zaleca się… Zwiększenie aktywności fizycznej
- co najmniej 60 minut dziennie,
- ograniczenie przebywania przed ekranem monitora (TV, komputer, DVD) do maksymalnie 2 godzin dziennie.
Identyfikacja grup zwiększonego ryzyka
- Występowanie chorób serca i naczyń u najbliższych krewnych poniżej 55 roku życia (ciężka hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze, zespół metaboliczny, cukrzyca). Systematyczna ocena masy ciała, wzrostu, BMI.
- Pomiar ciśnienia tętniczego co najmniej raz w roku u dzieci powyżej 3 roku życia (uwaga! Właściwy mankiet!)
- Ocena lipidogramu u dzieci powyżej 2 roku życia (w przypadku zaburzeń lipidowych u krewnych, przedwczesnej choroby serca, z czynnikami ryzyka)
- U otyłych dzieci – ocena glikemii po 2 godzinach w doustnym teście tolerancji glukozy
- Systematyczna ocena (min. raz w roku) biernego lub czynnego palenia
- Systematyczna ocena aktywności fizycznej (min. raz w roku)
Interwencja – niefarmakologiczna
Dieta
- ograniczenie spożycia tłuszczów,
- ograniczenie spożycia cukrów prostych,
- ograniczenie spożycia soli,
- Abstynencja alkoholowa,
- Zwiększenie spożycia warzyw i owoców,
- Zalecana – współpraca z dietetykiem,
- Zwiększenie aktywności fizycznej,
- Redukcja masy ciała u dzieci z nadwagą i otyłością,
- Zakaz palenia tytoniu przez dziecko i członków rodziny.
Interwencja farmakologiczna
Jeśli zmiana stylu życia nie przynosi efektów, po 6-12 miesiącach należy rozważyć leczenie farmakologiczne.
